minuten leestijd
Sinds enkele jaren is er een vervelende boomplaag bijgekomen: de Letterzetter (Ips typographus). De Letterzetter is een kever uit de familie van Schorskevers. Hij is maar een halve centimeter groot, maar erg dodelijk voor met name naaldbomen. Met name fijnsparren worden door deze kever aangetast. De Letterzetter is dan ook verantwoordelijk voor de massale boomsterfte in ons land. De droogte van de laatste jaren verzwakt de fijnsparren en hierdoor kan deze kleine kever eenvoudig zijn opmars maken.
Wat is de letterzetter
De letterzetter (Ips typographus) is een kever uit de familie van schorskevers. Het is een beestje van slechts een halve centimeter lang met een glanzend roodbruin schild over zijn hele bovenlichaam. Het lichaam en de schild zijn bedekt met gele/bruine haren en het achtereinde is iets verbreed. De letterzetter is een kleine bastkever die onder de schors van de sparren leeft. Hij komt voor in heel Europe, met name op de fijnsparren. De letterzetter graaft kleine gangetjes onder de schors van de boom. Wanneer je het schors eraf haalt lijkt het alsof er een heel boekwerk is geschreven op de stam van de boom. Zo komt de letterzetter dan ook aan zijn naam. Afhankelijk van het weer worden er elk jaar tussen april en begin oktober zo’n 2 à 3 generaties geboren.
De levenscyclus van de letterzetter
Een volwassen letterzetter overwintert in het bos in dode takken, afgevallen bladeren en andere afvalhopen. In het voorjaar gaat hij op zoek naar een geschikte boom om zich voort te planten. Een beschadigde boom, verzwakte boom, heeft zijn voorkeur. Hier zoekt hij in de boomschors een geschikte plek om zich naar binnen te boren. Eenmaal onder de boomschors, graaft hij een paringskamer. Wanneer deze klaar is, lokt hij met een bepaalde lucht twee tot drie vrouwtjes naar zijn paringskamer. Hij paart met de vrouwtjes en deze gaan daarna verder met graven. Er worden eitjes afgezet in de gangen en de larven leven van de sapstroom van de boom en vreten zich ook een gang door het hout. Na het verpoppen zoekt de jonge lettervreter een weg naar buiten om te overwinteren. Doordat de zomers nu steeds wat droger en langer worden en de winters wat milder, is de cyclus steeds korter en kunnen er wel drie generaties in een jaar zijn.
Waar vinden we de Ips typographus
De letterzetter komt voor in bossen waar de populatie van fijnsparren groot is. Hij is lang geleden samen met het invoeren van de fijnspar meeverhuisd naar Nederland. De spar komt oorspronkelijk voor in berggebieden in Noord- en Midden-Europa, maar is voor de productie van naaldhout naar Nederland gehaald. We vinden hem nu dan ook terug in heel Europa. Zeker in bossen waar de sparren dicht op elkaar staan, grijpt deze kleine kever snel om zich heen. Ook in Canada vormt de letterzetter een ware plaag. Vele hectares sparren leggen massaal het loodje. In 2018 is dit probleem in ons land begonnen. Dat jaar was extreem droog, wat de sparren zeer verzwakt heeft. Ze krijgen geen kans zich te herstellen en de letterzetter greep zijn kans. Na de droge zomer van 2019 en die van 2020 in combinatie met de milde winters, blijft dit verschijnsel doorgaan. In Duitsland, bijvoorbeeld in het Zwarte Woud, zijn op die manier hele bossen vergaan.
Schadelijk voor sparren
Hoewel het kleine kevertje onschuldig lijkt, is niets minder waar. Door de droogte van de laatste jaren heeft de letterzetter namelijk steeds meer de vrije hand gekregen en kan hij rustig zijn gangen graven. De droge zomers en de zachte winters zorgen voor een zwak immuunsysteem van de boom. Waar de boom zich normaal in strenge winters weet te restten, kan dat tijdens de zachte winters niet. Waar een gezonde boom voldoende hars aanmaakt, wat werkt als afweringsmiddel tegen insecten, is de harsproductie van een verzwakte boom sterk verminderd. De letterzetter heeft hierdoor de vrije hand en kruipt onder de boomschors, waar hij begint te graven. Het gangenstelsel onder de schors verzwakt de spar nog meer. De sapstroom van de boom wordt door het gangenstelsel verstoort, waardoor de boom een watertekort krijgt. Na verloop van tijd zal de boom dan doodgaan. Het hout van deze boom is door het gangenstelsel niet meer verkoopbaar.
Is de letterzetter een gevaar voor alle sparren
In principe zijn letterzetters of de Ips typographus enkel een gevaar voor zwakke, aangetaste sparren. Een
gezonde boom houdt door middel van harsvorming, de letterzetters buiten de boom. Door droogte of juist hele
natte perioden kan de spar verzwakt raken. De letterzetter gaat zich dan nestelen onder de schors en plant
zich onder de schors voort. Bij hoge populaties kunnen ook gezonde bomen aan de prooi van de letterzetter
vallen. Of dit het einde van de fijnspar betekent, is nog maar de vraag. Jonge sparren worden immers door de
letterzetter niet aangetast. Daarnaast is de letterzetter geen goede vlieger en grote afstanden afleggen kan
een probleem zijn.
Je herkent een besmette boom aan de gelige boormeel op de stam. Ook bruin verkleurde boomkronen, het verlies
van naalden en het afvallen van de bast, duidt op aanwezigheid van deze kleine kever.
Ook andere boomsoorten slachtoffer ven de letterzetter
Nu de letterzetter steeds meer voorkomt in ons land, wint hij enorm veel terrein. Hoewel de fijnspar de echte favoriet van de letterzetter is, wordt dit kleine kevertje nu dan ook steeds vaker op andere boomsoorten waargenomen. Zo is de letterzetter al aangetroffen op de Douglasspar en de grove den. Ook de lariks is steeds vaker slachtoffer van dit vervelende kevertje.
Natuurlijke vijanden van de letterzetter
Net als de meeste andere insecten, heeft de letterzetter ook natuurlijke vijanden. De specht is daarvan de grootste. Hij pikt met zijn snavel de letterzetters onder de schors vandaan. Ook de boomklever houdt wel van een letterzetter. Mezen en vleermuizen hebben geen kans meer als deze kleine kevers onder de boomschors verdwijnen, maar willen ook nog wel eens een klein kevertje zich eigen maken.
Bestrijden van de letterzetter
Er is nog geen bestrijdingsmiddel waarmee de letterzetter bestreden kan worden. Nadat de boom niet meer in staat is zelf de kever te weren, is er geen houden meer aan. Door de zwakke bomen en aangetaste bomen te rooien, wordt de populatie letterzetters verstoord. Een andere reden voor het bomen rooien, is dat ze op die manier geen gevaar kunnen vormen voor wandelaa
rs. Een dode of zeer verzwakte spar kan immers omvallen en door ze gecontroleerd te kappen, blijft de schade uit. Ook wanneer zwakke, omgewaaide en scheef hangende bomen nog niet geïnfecteerd zijn met de letterzetter, is het raadzaam deze bomen te verwijderen. Zo krijgt dit kleine kevertje minder kans om zich voort te planten. In andere soorten bossen, met meerdere boomsoorten, wordt soms juist ervoor gekozen de natuur zijn gang te laten gaan.
Wat als de letterzetter een bedreiging voor jouw bos is
De letterzetter kan in tijden van droogte een ware plaag voor jouw bos zijn. Zeker wanneer er veel fijnsparren dicht op elkaar staan. Je kunt wachten op natte zomers en strenge winters, waarin de letterzetters het lang niet allemaal overleven, maar helaas is het weer niet te beïnvloeden. Om te voorkomen dat je geen enkele spar meer overhoudt de komende jaren, kun je ervoor kiezen zwakke, zieke en dode bomen te verwijderen. Naast bomen verwijderen, is het ook verstandig nieuwe jonge bomen aan te planten om de populatie bomen weer in evenwicht te krijgen. Open plekken in je bos geven jonge bomen immers de kans zich verder te ontwikkelen. Voor het bomen rooien, schakel je professionele boomverzorgers in.
